Afganistan Türkleri

Büyük Türkistan’ın güney bölümünü teşkil eden Afgan Türkistanı ya da  diğer adıyla Güney Türkistan, eski çağlardan bu yana Türkçe konuşan  topluluklara ev sahipliği yapmaktadır. İlk olarak Akhunlar M.S. 5. yy’da  bugünkü Afganistan ve Pakistan’ın büyük bir bölümünü kapsayan geniş bir  coğrafyada hakimiyet kurdularsa da bölgenin kitlesel olarak Türk  yerleşimine açılması M.S 6-7 yüzyıllara rastlamaktadır. Daha sonra  Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Cengiz İmparatorluğu’nun hüküm  sürdüğü Güney Türkistan altın çağlarını Timur İmparatorluğu döneminde  yaşamıştır. Emir Timur’un torunlarından Hüseyin Baykara’nın başkenti ve  günümüzde Afganistan Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Herat, çağının  bilim ve kültür merkezi konumundaydı. Güney Türkistan’da yetişen bilim  adamları ve sanatçılar tüm Türk-İslam Dünyası’nı derinden etkileyen  Çağatayi medeniyetini inşa etmişlerdir. Bunların başında ünlü dilbilimci  ve edebiyatçı Ali Şir Nevai gelmektedir. Güney Türkistan’ın  hayvancılığa uygun dağlık coğrafi yapısı ve serin iklimi göçebe ve  yarı-göçebe Türk boylarının burada kalıcı olmalarını sağlamıştır.  Afganistan’daki Türk nüfusun günümüzde 6 milyonun üzerindedir.  Afganistan’ın yaklaşık %16-18’ini teşkil eden Türk nüfusun çoğunluğunu  oluşturan Özbekler (toplam nüfusun yaklaşık %12-13’ü) tamamı yerleşik  şekilde Herat ve Mezar-ı Şerif şehirleri etrafında toplanmışlardır.  Büyük çoğunluğu şehirleşmiş olan Özbekler’in başlıca geçim kaynakları  ticaret ve zanaatkârlıktır. Timur İmparatorluğu içinde yönetici konumda  bulunan Özbekler daha sonra da Hive ve Hokend Hanlıkları vasıtası ile  Afganistan’daki hâkimiyetlerini sürdürmüşlerdir. Özbeklerin ardından en  kalabalık Türk topluluğu olan Türkmenler (toplam nüfusun yaklaşık %4’ü)  genellikle kırsalda yerleşik yahut yarı-göçebe şekilde çiftçilik ve  hayvancılıkla uğraşarak geçimlerini sağlamaktadırlar. Türkmenler ilki  Safevi diğeri Nadir Şah İmparatorluğu adıyla olmak üzere tarihte iki kez  Afganistan’ın yönetimini ele geçirmişlerdir. Özbekler ve Türkmenler  dışında Kazaklar ve Kırgızlar Afganistan’ın diğer Türk topluluklarından  olup tamamı göçebe halde yaşamakta ve hayvancılıkla uğraşmaktadırlar.  Kazaklar ve Kırgızlar’ın toplam nüfusu 100.000 kişi civarındadır.
Günümüzde  Afganistan Türklüğü ülkenin Kuzey bölümünde çoğunluğu oluşturmaktadır.  Gerek politik gerekse sosyal olarak ciddi bir güç konumundaki Afganistan  Türkleri özellikle ABD işgalinin ardından toplumsal bir birlik meydana  getirmiş ve yeknesak bir cephe hareketi şeklinde Afganistan iç  siyasetinde belirleyici bir unsur haline gelmişlerdir. Afganistan  Türklerinin başbuğu ve Afganistan Devleti Genelkurmay Başkanı General  Abdülraşit Dostum bölgecilik ve boyculuk yapmaktan kaçınarak tüm  Türkleri bir araya getirmekte önemli bir rol oynamıştır. Afganistan  Türkleri günümüzde Türkiye Cumhuriyeti ile resmi ve gayri-resmi çok sıkı  ilişkiler içindedirler.
Afganistan’da yaşayan Türk  topluluklarının yanında bir diğer Altay soylu topluluk olan Hazaralar  Cengiz İmparatorluğu hâkimiyeti sırasında bölgeye yerleşmişlerdir.  Birçok kaynakta Moğol kökenli oldukları iddia edilen Hazaralar, Farsi  gruplar içerisinde asimile olarak Farsçayı benimsemişlerdir.  Afganistan’ın yaklaşık %9’unu teşkil etmektedirler.