Almatı, eski adıyla Almaata Kazakistan’ın en büyük şehri ve Kazakistan Cumhuriyetinin eski başkentidir. Almatı, Kazakistan’ın güneydoğu kesimlerinde bulunmaktadır. Kazakistan genelinde olduğu gibi, Almatı’da da resmi dil Kazakça ve Rusçadır.
Tarihçe
M.Ö.1000-900 Tunç Çağı zamanında ilk çiftçi ve hayvan yetiştiricileri Almatı topraklarında yerleşim kurdular. M.Ö. 700’lü yıllarda Almatı toprakları Saka kabileleri ve sonra da Tianşan sıradağlarının kuzeyinde yaşayan Uisun kabilelerinin yerleşim yeri olmuştur. Altın adam olarak bilinen Issık Kurgan, Halay hazineleri, Zhetysu bronzları dönemin en ünlü arkeolojik buluntularıdır. Bu dönemde Almatı eğitim merkezi haline geldi. 10-14. yüzyılda İpek Yolu’nun üzerinde olduğundan ticaret, tarım ve zanaat merkezlerinden biriydi. 15-18. yüzyıl önemli etnik ve siyasi dönüşümlerin yaşandığı dönemdi. Kazak devleti ve milleti Almatı’ya yakın yere yerleşti. 1854 yılında Rusların doğuda Sınır Kalesi ve askeri üs olarak Verni adıyla kurduğu bir şehirdir. 1855’te ilk Kazak yerleşimi Verni’de görülmüş olup 1856’dan itibaren Rus köylüleri de yerleşmeye başlamıştır. Bu dönemde inşaat alanının ilerlemesinden bölge Tatar zanaatkarlarında yerleşim yeri oldu. 1867’de Verni, Almatinsk diye adlandırılan bir kasabaya dönüştü ancak kısa zamanda ismi yeniden Verni oldu. İlk kent planına göre şehir, Almatinka nehrinin boyunca güneyde 2 km ve batıda 3 km’lik bir alan üzerine olup sonra ilçelere ayrıldı. 1887’de yaşanan depremde Verni neredeyse tamamen yıkıldı. 1917′ye kadar Semireç Rus askeri hükümetinin merkezi oldu. 1921’de Verni’nin adı Kazakçadaki Almatı’dan alınan Alma-ata olarak değiştirildi. Bu isim çevrede bulunan çok sayıdaki elma ağacından gelmektedir. Şehir, 1927’de Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti, Kızılordadan taşınarak Almatı oldu. İkinci dünya savaşı sırasında şehir sanayi tesislerinin, üniversitelerin, hastanelerin açılmasıyla büyük ölçüde değişti. 1930′da Türkistan- Sibirya Demiryolunun yapımının tamamlanması hızlı bir büyümeye yol açtı. Kazakistan Cumhuriyeti’nin 1991 yılında Sovyetler Birliğinden bağımsızlığını olmasından bu yana, Almatı Şehri Batı pazarlarına açılıp, çok hızlı bir değişime uğradı. 1993 yılında şehrin ismi Almatı oldu. 1997 yılında Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazakistan başkentliğini Almatı’dan alarak Astana’ya verdi. 1988’de yayınlanan bir kanunla Almatı, bilimsel, endüstriyel, tarihsel, finansal, kültürel olarak özel bir konuma kavuştu.
Coğrafi Özellikleri
Almatı şehri, 43°16′39″ kuzey enlemi ve 76°53′45″ doğu boylamında Kazakistan’ın güney doğusunda Alatau Dağları platosunda, Trans-Alay Dağlarının kuzey eteklerinde, Bolşaya ve Malaya Almaatinka nehirlerinin ovaya kavuştuğu noktada 324,8 kilometrekarelik bir alan üzerine kuruludur. Deniz seviyesinden ortalama 500-1700 m yükseklikte bulunan Almatı 6. Saat diliminde yer almaktadır.
İklim
Almatı nemli karasal iklime sahiptir. Yazları çok sıcak ve kışları çok soğuk geçer. En yağışlı ayları Nisan ve Mayıs’tır. Ağustos ve Eylül ayları ise kurak geçer. En sıcak ay ortalama 30 °C ile Temmuzdur, en soğuk ay ortalama -10 °C ile Ocaktır.
Nüfus Bilgileri
1999 yılı verilerine göre Almatı’nın nüfusu 1.129.400 kişidir. Kilometrekareye düşen insan sayısı 4152 kişidir. Şehirde yaşayan etnik gruplar; % 51.5 Kazak, % 30 Rus, % 5.8 Uygur, % 2 Tatar, % 2 Koreli, % 1 Ukraynalı, % 1 Alman, %1 Hintlidir, % 1 Çin, % 5 diğerleri şeklindedir. Bugün Almatı’da tahmini bir rakamla beş bin civarında Türkiye Türkü yaşıyor. Bugün Almatı’da Türkiye’den göçen Kazakların oluşturduğu ayrı bir mahalle bile var. Bu mahallenin en büyük özelliği, yedisinden yetmişine herkesin birbirleriyle Türkçe konuşmasıdır.
Şehrin Genel Görünümü
Alma-Ata düzenli planlaması, geniş ve ağaçlı sokakları, park ve bahçeleri ile eski Sovyetlerin dahi en güzel şehirlerinden biriydi. Orta Asya’nın en gelişmiş kozmopolitan şehridir. Birçok alışveriş merkezi, restoranları, oteller ve casinoları ile zengin bir yaşam sunar. Almatı’da görmeye değer birçok yer bulunmaktadır. Çeşitli müzeler, büyük Cumhuriyet Meydanı, Merkez Müzesi, Çimbulak Kayak Merkezi, Medeo’da yer alan paten pisti, tiyatro ve opera binaları önemlidir. Almatı Şehri kayak yapmak için ideal bir yerdir. Çimbulak kayak tesisleri deniz seviyesinden 3163 metreye kadar çıkmaktadır. Çimbulak kayak merkezinin yanında yer alan Büyük Almatı Gölü, görülmeye değer doğal güzelliğe sahiptir. Ayrıca Almatı yerleşim alanında 16 milyondan fazla ağaç olduğu tahmin edilmektedir. Merkez Müzesinde, Kazakistan tarihine ilişkin öğeler bulunmaktadır. Türkiye’de tarih kitaplarında olan Altın Adam’ın kostümünün bir kopyası da burada bulunmaktadır. Panfilov Parkında, II. Dünya Savaşında yaşamını yitirenler anısına yanan ateş ve anıt görmeye değer, kudretli bir anıttır. Abay Devlet Opera ve Bale Sarayı hem dış hem de iç mimarisi ile eşsiz bir güzelliğe sahiptir. Kazak yemekleri, Kazak Müziği ve Danslarını hep bir arada görebilmek için Kafe olarak adlandırılan restoranlara gidilmelidir. Almatı Puşkin Halk kitaplığı, Doğa Müzesi ve yedi tiyatrosuyla mühim bir kültürel merkezdir. Ayrıca, bir botanik bahçesi, birkaç stadyum ve sürekli bir Ekonomik Başarılar Sergisi vardır. Almatı merkezinde çok düzgün yol planlaması vardır. Bütün caddeler dikey ve yatay olarak hizalanmıştır. Caddenin bir tarafında binalar tek numaralı, karşı tarafında da çift numaralıdır. Bir adresi söylemenin de kolay yolu, gidilecek yerin dikey ve yatay kesişim caddelerini söylemektir.
Ekonomi
Kazakistan Cumhuriyeti’nin 1991 yılında Sovyetler Birliğinden bağımsızlığını kazanmasından bu yana, Almatı Şehri Batı pazarlarına açılıp, çok hızlı bir değişime uğradı. Almatı eski başkent olmasına rağmen halen ülkenin kültürel, ekonomik ve ticari merkezi durumundadır. Almatı aynı zamanda bölgenin finansal ve iş merkezi olmak üzere gelişimine devam etmektedir. Sanayi üretiminin büyük kesimi tarım alanındadır. Hafif sanayi ürünlerinden deri ve dokuma sanayileri diğer önemli sanayilerdendir. Genel imalat sanayisi gıda, selüloz ve kağıt sanayi, yayıncılık sektörü, metal üretimi, inşaat malzemeleri imalatı, elektrikli ve optik ekipmanlar, kauçuk ve plastik madde ürünleri, ulaşım araçları ve ekipmanları imalatı ve kimya endüstrisidir. Almatı’nın gelişmesi daha çok kültür ve bilim kuruluşlarına bağlıdır. Kirov adıyla kurulan üniversite ile eğitim, ekonomi, politeknik, tarım ve tıp enstitüleri en önemli yüksek öğretim kuruluşlarıdır. Gayrimenkul yatırımlarının en yüksek olduğu kentlerden biridir. Her köşe başında bir Türk mağazası ve restoranına rastlamak mümkün. Almatı’daki birçok lüks otel de Türkler tarafından işletiliyor.
Kardeş şehirler
İstanbul, Türkiye
Kazan, Tataristan
Bişkek, Kırgızistan
Urumçi, Doğu Türkistan
Varna, Bulgaristan
Rennes, Fransa
Taegu, Güney Kore
St. Petersburg, Rusya
Moskova, Rusya
Minsk, Beyaz Rusya
Vilnius, Litvanya
Riga, Letonya
Tel- Aviv, İsrail.
Budapeşte, Macaristan
İskenderiye, Mısır
Tucson, ABD