Prizren, Kosova’nın güneyinde yerleşik ikinci büyük ve tarihi şehridir. Prizren, Eski Yugoslavya’dan savaş sonucunda en son ayrılan kenttir. Şehrin Roma devirlerindeki ad varyasyonları Prisrend, Prisrena vb olarak belirtilmektedir. Osmanlı devrinin başlarından son devirlerine dek şehrin adı Pürzerin olmuştur.
Tarihçe
Prizren ve civarı, MS. 830’lu yıllarda Birinci Bulgar Devleti, 1018’de Doğu Roma, 1189’da Sırp, 1191’de tekrar Doğu Roma, 1204’te İkinci Bulgar Devleti idaresi altına girmiştir. İmparator Stefan Duşan devrinde Prizren’de saltanat makamı oluşturulmuş ve şehir, Sırp devletinin merkezi hâline getirilmiştir. Balkanlar’da Osmanlı Devleti’nin, Türk ilerleyişinin gelişerek devam etmesiyle Prizren ve civarında Türk etkisi artmaya başlamış, bu etki sonucunda 1389 yılı 1. Kosova Savaşı ile beraber Sırp egemenliği son bulmuştur. Prizren’in Osmanlı Devleti’nin idaresine tam olarak girdiği yıl 1455’tir. Şehir, uzun yıllar sancak merkezliği yapmış, Kosova vilayeti ve Balkan coğrafyasında ünlü bir şehir olagelmiştir. 1915’te Sırbistan Krallığı’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu askerî gücünden yararlandığı yayılma döneminde, şehir İttifak Devletleri güçleri kontrolündeydi. 1918’de Sırbistan güçleri, şehri İttifak Devletleri’nden almış ve burayı Karadağ’ın hükmüne bırakmıştır. 1918 yılında Prizren, yeni kurulan Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı sınırları dâhiline alınmış, bu krallığın adı 1929’da Yugoslavya Krallığı olarak değiştirilmiştir. Prizren, bu dönemlerde Vardar Banlığı’na (başkent Üsküp) bağlıdır. 2. Dünya Savaşı sırasında Prizren, İtalya kontrolündeki Arnavutluk’un egemenliğine girmiştir. 1944 yılında Komünist Yugoslavya idaresi şehri alıp, demokratik Sırbistan idaresi altında olan Kosova Bölgesinin parçası olarak konumlandırmıştır. 1974’te Prizren’in de dâhil olduğu bölgeye, Kosova Sosyalist Özerk Bölgesi adı verilmiş, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti sınırları içinde, Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti’nin özerk bölgesi konumunda bırakılmıştır. 1942′de Prizren’de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin hükümranlığı başlar. Prizren, 1992’den sonra ilan edilen Yugoslavya Cumhuriyeti ve sonraki süreçte Sırbistan-Karadağ devleti devirlerini yaşayıp 1999 yılında gerçekleştirilen NATO Müdahalesi ile Birleşmiş Milletler yönetimindeki Kosova’nın bir şehri konumuna gelmiştir. Savaş döneminde şehrin merkezinden ve çevresinden, Kosova dışına büyük göç hareketleri yaşanmıştır. Savaşın sona erdiği Haziran 1999 tarihinde de, göç eden insan toplulukları geri gelmiştir. 17 Şubat 2008 tarihinde Kosova Cumhuriyeti’nin tek taraflı olarak ilan ettiği bağımsızlık ilanıyla beraber Prizren, Kosova Cumhuriyeti’nin ikinci büyük şehri olarak, bu yeni cumhuriyetteki yerini almıştır.
Coğrafi Özellikleri
Şehir 42°13′ kuzey enlemi 20°44′ doğu boylamında, Şar Dağları’nın eteklerinde 640 m² yüzölçümüyle konumlanmıştır. Kosova Bölgesinin, %5.94 yüzölçümünü oluşturur. Prizren, Kosova’nın güneybatısında, Gora bölgesinin hemen kuzeyinde yer alır. Genellikle engebeli olan civarında düzlükler de mevcuttur. Prizren belediye sınırları, Makedonya ve Arnavutluk devletleri ile sınırdaştır. Şehrin ortasından Akdere geçmektedir. Deniz seviyesinden ortalama 400 m yükseklikte bulunan Prizren 2. Saat diliminde yer almaktadır.
İklim
Şehir iklimi çok çeşitlidir. Alçak bölgelerde Akdeniz iklimi etkisi yüzünden yazlar çok sıcak olur. Dağ kesimlerinde Alp iklimi hüküm sürer. Bu nedenle Haziran ayına kadar kar erimez. Yaz ortasında ise sık sık dağların tepeleri beyazlanır.
Nüfus Bilgileri
Prizren Belediyesi sınırlarına dâhil arazinin toplam nüfusu yaklaşık 220.000′dir. Geçmişten günümüze, Türk ve Müslüman kimliği ile ünlenen şehrin şu anki nüfus oranında ağırlık, Arnavut tarafındadır. Özellikle, 1999 Kosova Savaşı ardından Prizren şehir merkezine, civardaki Arnavut köylerinden çok sayıda Arnavut köylüsü göç etmiştir. Bu göç dalgası da Prizren’deki demografik ve sosyal yapıda ciddi değişikliklere sebep olmuştur. Merkezde 170.000 civarındaki nüfusun yaklaşık % 61’lik kısmı Arnavutlardan, % 20 kadar bir kısmı Türklerden, % 9 Boşnaklardan (Goralı, Torbeş gibi alt adlarla), % 9’u, Romlar, Fandalar (Katolik Arnavutlar) gibi halklardan oluşmaktadır. Prizren şehir merkezinde Sırp nüfusu % 1’in bile altına inmiştir. Şehirde 35.000 civarında Türk’ün yaşadığı düşünülmektedir.
Şehrin Genel Görünümü
Günümüzde Prizren, hızlı bir gelişme süreci yaşamamakla beraber, birçok açıdan bir yenileşme devresindedir. Kentte 30′ar metre aralıklarla Sinan Paşa Camisi, Prizren Sırp Ortodoks Kilisesi ve Prizren Katolik Kilisesi bulunmaktadır. Bu da kentin %95 gibi bir oranının Müslüman olmasına rağmen, kentte çok dinli ve hoşgörülü bir ortam olduğunu göstermektedir. Osmanlı zamanından kalan ve şehir merkezini teşkil eden Şadırvan, Prizren’in eğlence merkezidir. Kentin en yüksek tepesinde bulunan Prizren Kalesi, Doğu Roma devrinden kalmıştır ve Osmanlı zamanında geliştirilerek kullanılmıştır. Prizren’de trafik levhaları, tabelalar ve şehir bilgi panoları Arnavutça, Sırpça, Türkçe olmak üzere 3 dildedir. Şehir merkezinde Türkçe, Türkler dışında Arnavut, Goralı, Rom vb. halklar için de iletişim dili hüviyetindedir. Türkçe dilini bilmekle Prizrenli olmak neredeyse özdeşleşmiştir. Şehir, Osmanlı devrinde kültürel yönden büyük bir önemdeydi ve Türkçe de Prizren’de yaşamak isteyenler için bilinmesi zarurî olan bir kültür dili özelliğindeydi. Prizren şehri, Kosova Türklüğü açısından, tarihî olaylar, Türkçenin etkililiği açısından ilk sırada gelmektedir.
Ekonomi
Tarım, çalışma için en önemli kaynaklardan biri olmaya devam etmektedir, Geçmişten kalan çok sayıda tarihi eser Prizren’i, hem yabancı hem de Kosovalı ziyaretçiler için çok ilgi çekicidir. Perakende satışa, özel girişimlere dayalı ekonomi devam etmektedir. Şehrin her tarafında şahsî girişimlerle oluşturulan dükkânlar vasıtasıyla çeşitli ticarî alanlarda faaliyet göstermek şeklindedir. Şehirde, şehrin ihtiyacının üstünde bir dükkân yapısı mevcuttur. Bu da, para dağılımının dengeli gelişmesi önünde bir engeli oluşturup, şehrin ekonomisinin düzelmemesine neden olabilmektedir. Az sayıda fabrika ve atölye bulunmakta olup şehrin gerçek ekonomik potansiyelinin çok altında bir seyir izlemektedirler.
Kardeş şehirler
Salihli, Manisa, Türkiye
Şişli, İstanbul, Türkiye
Kuşadası, Aydın, Türkiye
Sincan, Ankara, Türkiye
Bitola, Makedonya
Mamusa, Kosova
Subotica, Sırbistan
Osiyek, Hırvatistan